Nieuws
Chutney maken met Johannes
De vertoning van De Keuken van Johannes, een documentaire over de vorig jaar overleden culinair recensent Johannes van Dam, werd opgevolgd door een Q&A met regisseuse Bianca Tan. Een portret maken van de bekendste brombeer van Amsterdam was geen piece of cake.
De succesvolle Proefwerk-lunch van vrijdagmiddag was een mooi eerbetoon aan een van de grootste culinaire schrijvers van Nederland. Van Dam kwam vaker in beeld, zoals in dit hilarische televisieprogramma over brood uit 1989, maar er was nog geen film. De Keuken van Johannes geeft een inkijkje in het dagelijks leven van Van Dam in en rond zijn propvolle woning in de binnenstad van Amsterdam. Het huis van de wandelende culinaire encyclopedie lijkt even vol te zitten als zijn hoofd: overal staan boeken, potjes, pannen, kookgerei. Zijn trouwe lapjeskat loopt er knorrend overheen en tussendoor.
Van Dam stond bekend om zijn vakkennis en ongezouten mening. Die komt ook in De Keuken van Johannes goed naar voren. ‘Dit heeft duidelijk zo'n bakvissensmaakje - iets voor jou dus kennelijk’, zegt Van Dam tegen een collega. Zaal 1 van het Ketelhuis zit stampvol. Er wordt afwisselend gegniffeld en gezwegen. De bezoekers kennen Van Dam vast allemaal. Zeker de Amsterdammers. Die kennen zelfs het uitzicht uit zijn slaapkamerraam, het ‘postzegeltje’ waar hij elke dag langs liep en zijn dagelijkse ronde maakte. Misschien hebben ze hem ooit zien lopen, of een keer naast hem gezeten in een restaurant. Hoe dichtbij de film komt blijkt ook uit de vragen die tijdens de Q&A aan de maakster gesteld worden. Hoe was het om een portret te maken van iemand waar iedereen al een beeld bij heeft, en die vlak na de opnamen overleed?
Tan, die via AT5 Van Dam al langer kende, zegt dat het best moeilijk was. Conflicten - zelfs een ruzie - waren er genoeg, zeker als ze zijn diva-gedrag niet meer trok. ‘Dan kwam ik met al mijn spullen aan en dan zei hij:"ga maar weer". Ik leerde het mezelf aan om niet te onderhandelen als ik een slechte dag had’. Dat het een pittige klus was verbaasde Tan niet zo. ‘Ik was altijd bang voor Johannes. Maar dat vind ik juist zo leuk aan hem. Hij zag het hogere doel wel en dan mocht ik weer terugkomen.’ De twee bouwden een band op. ‘Ik draaide veel zelf, dus ik was er altijd. We waren geen vrienden, maar we mochten elkaar en ik was erg op hem gesteld. Hij denk ik ook op mij. De relatie die je met iemand opbouwt, is altijd het subproces bij zo’n film.’
De documentaire - die tot stand kwam met behulp van crowdfunding (‘ik heb mensen helemaal gekgezeurd’) en bijdrages van een aantal gerenommeerde restaurants - gaat meer over de mens Johannes van Dam dan over zijn culinaire know-how. ‘Het veranderde gaandeweg van een eetfilm over de Grote Johannes naar een film over zijn actieradius, over zijn wereldje.’ Tan koos bewust voor een observerende stijl, met weinig interviews. ‘Als je er bij hem een kwartje ingooide dan hield hij niet meer op. Ik wilde niet nog meer verhalen over eten, ik keek liever naar hem.’ De regie daarbij zelf in handen houden was een uitdaging maar er waren magische momenten, zoals de scene waarin Van Dam op tweede kerstdag zijn befaamde chutney voorbereidt in zijn piepkleine keuken. Hij proeft en mompelt alsof er niemand in de buurt is. ‘Dat was het eerste moment dat hij vergat dat ik er was. We waren gewoon bezig.’
Juist die intimiteit, in het laatste jaar van iemands leven, roept bij het publiek de meeste vragen op. Er zitten confronterende momenten in de film, waaruit duidelijk blijkt hoe slecht Van Dam’s gezondheid er aan toe is. Waar lag voor Tan de grens?
‘Als mensen ingezonden brieven sturen dat ze de film walgelijk vinden omdat zijn huis zo rommelig is dan zegt dat meer over die mensen dan over hem. Dit was Johannes ook. Dit was zijn wereld. Het kan nog veel erger.’ Het feit dat Van Dam op de dag van de premiere opgenomen werd in het ziekenhuis en een paar maanden later overleed, geeft de film een extra lading mee. Van Dam heeft zelf niets van de beelden teruggezien. Een gek idee. ‘Ja dat is raar. Niet dat hij dat gewild had trouwens - hij wilde een slaapmaskertje meenemen naar de premiere. Ik had carte blanche en hield hem op de hoogte, maar hij zei "je doet maar". Hij heeft me vooralsnog niet woedend in mijn dromen bezocht.’ Of de film het laatste woord is? ‘Ik voelde wel dat het haast had. Hij werd steeds zieker, en het ging uiteindelijk heel snel. Ik ben trots dat ik dit heb kunnen maken, maar het is niet de enige waarheid over Johannes van Dam.’
Tan werkt nu aan een film over ouders die een tweede jeugd beleven door naar housefeesten te gaan. Je kunt De Keuken van Johannes op DVD bestellen via Het Parool.
Tekst: Lauren Murphy
Foto’s: Kim Out
Ga terug naar nieuws overzicht
Deel dit nieuws!